Archiw zgubjonych jsow

pytanje [4]

zapśimjeśe

• informaciskego centruma
  • koncept
  • temy
  • nastaśe
  • wobrazowa galerija
• minjone jsy
• wótwórjeńske case / zastupne pjenjeze
• połoženje a pśijězd
• wokolnosć

Źěl wustajeńce “Wójowanje wó Rogow” pokazujo stawizny a formy wopěranja, kótarež jo wjadła mała dolnołužyska wjas Rogow pśeśiwo swójomu wótbagrowanju a pśesedlenju něźi 15 lět dłujko – slědkoju pódermo - , a z kótarymž jo była daloko a šyroko znata.
Multimedialna prezentacija, tekstowe tofle a wustajeńcowe inscenacije dokumentěruju z wjele fotami, priwatnymi filmami, telwizijnymi pśinoskami, archiwowymi dokumentami a interviewami z głownymi akterami etapy, argumenty, rozsuźenja a wjeleserake protestne formy, kenž su konflikt wó Rogow charakterizěrowali:

- Kak su póstupowali Rogowarje w DDR z južo grozecym pśesedlenim?
- Kótare wósebne towaristwowe a góspodarske ramikowe wuměnjenja su grali w konflikśe rolu?
- Wo kótare zwadne dypki jo šło konfliktowyma partajoma, kak jo se argumentěrowało?
- Kótare zwěstkarje su pódpěrowali Rogowarjow?
- Kak su wuglědali wjeleserake formy protesta a wopěranja?
- Dla cogo jo grał fakt, až jo Rogow była nimsko-serbska wjas, wósebnu rolu?
- Dla cogo jo se musała za pśesedlenja Rogowa nejžpjerwjej wudaś wósebna kazń?
- Kak stej se wustatkowałej dłujkolětne wopěranje a wobstawne pśibliženje jamy na wobydlarjow?

Pśeglěd wó konflikśe

Stara wjas “Rogow” jo była až k swójomu dewastěrowanju w lěśe 2004 někak w tśirogu mjazy městami Chóśebuz, Gubin a Baršć w Bramborskej Dolnej Łužycy. Stakim jo była w samem kokacku serbskego sedleńskego ruma, rownocasnje pak teke srjejź wudobywańskeje płoniny Janšojskeje jamy.
Južo w lěśe 1977 su se wobydlarje Rogowa konfrontěrowali z planami – w DDR za pótrjefjonych praktiski bźezalternatiwnymi – wótbagrowanja swójeje jsy a pśesedlenja.
Akle z politiskim pśewrośenim w lěśe 1989 su se wótwórili demokratiske formy a móžnosći ciwilnego wopěranja, z kótarymiž jo se gmejna chapjała wobaraś pśiśiwo wótbagrowanju a pśesedlenju.

Z wjelikim optimizmom a se zepěrajucy na wjelike demonstracije, załoženje bergarskeje iniciatiwy, na póžedanja na politiski rozsuźecych a na wjele druge su Rogowarje nejpjerwjej wopytali, dojśpiś politiske wětšyny za swóju wjas. Zaměr jo był, wjas wuzamknuś z planowanja za jamu a stakim pśesedlenju pó tej droze wótwoboraś. Ako se to raźiło njejo, jo gmejna šła pó pšawniskej skjaržbowej droze.
W rozestajanjach wó Rogow jo se skóro pokazało, až njejźo jadnučki wó eksistencne pšašanje jano jadneje jsy. Konflikt jo wjadł zachopjeńk 1990ych lět k zjawnej a politiskej zasadnej debaśe. W zasaźe jo šło wó to pšašanje, kaku rolu dej brunica w pśichodnej energijowej politice Bramborskeje graś.

Rogow jo w swójom wopěranju dostał wjeliku solidaritu ze wšych bokow. Gromaźe ze swójimi partnarjami jo se Rogowoju pśecej zasej raźiło,ze źělnje originelnymi protestnymi akcijami zbuźiś zajm za swóju situaciju.

Rozestajanja wó Rogow pak su teke polarizěrowali zjawnosć. Za sympatizantow Rogowa jo wjas se malsnje wuwijała k symboloju wopěranje pśeśiwo pśemócnje se zdawajucym politiskim a ekonomiskim zajmam. Pśeśiwniki Rogowa su gmejnje wumjatowali, se stajaś pśeśiwo strukturnopolitiskim pominanjam a stakim wogrozowaś źěłowe městna w tak a tak góspodarski słabej Łužycy.

Aby mógali Rogow slědkoju wótbagrowaś, su musali nejžpjerwjej wudaś swójsku kazń, tak pomjenjonu “brunicowu zakładowu kazń” z lěta 1997. Kazń jo wjadła k jědernym politiskim debatam, pśeto Rogow jo lažał w serbskem sedleńskem rumje, kótaryž jo był šćitany pśez krajnu wustawu. Tak su to nanejmjenjej wiźeli Serby, kenž su pśez swój kšywowy zwězk, Domowinu, zapódali wustawowu skjaržbu. Togodla jo musało krajne wustawowe sudnistwo pšašanje rozsuźiś, lěc dajo se wótbagrowanje Rogowa zewšym z krajneju wustawu zjadnośiś.

Kóńc konflikta

Slědnu šansu su wiźeli Rogowarje kóńc lěta 2000, ako jo se wobgóspodowaŕ se pśecej wěcej bližeceje jamy , Łužyska brunicowa AG (Laubag), wót šwedskego koncerna Vattenfall AB pśewzeła. Wójowanje wó Rogow jo se na krotki cas pśesunuło do Šwedskeje.

Weto su se slědkoju wše procowanja rozbili, grozecemu wótbagrowanju wótwoboraś. Ako njejo teke wěcej było žedneje naźeje na wuspěšne skjarženje, jo se Rogow nuźony pódwólił pśesedlenjoju. 70% Rogojskich wobydlarjow jo se 2003-2004 pśesedliło na nowe městno w Baršću (Łužyca). Někótare swójźby su se gromaźe do Picnja pśesedlili.

Jadno starše Rogojske manźelstwo jo kšuśe skjaržyło pśeśiwo pśedaśeju a wuswójenju swójich gruntow a jo wóstało w tom mjaztym pśisamem zniconem Rogowje. Ako stej manźelskej kóńc 2005 slědkoju pśigłosowałej juristiskemu wurownanju a se pśesedliłej, jo było wójowanje wó Rogow dokóńcnje zakóńcone.

Pśed dewastěrowanim Rogowa jo se pód wjednistwom Bramborskego krajnego amta za woplěwanje pomnikow pśewjadł wěcejlětny, interdisciplinarny slěźeński a dokumentaciski projekt ku kulturnym stawiznam jsy. Stakim jo se za Bramborsku pśewjadła až dotychměst nejžwobšyrnjejša dokumentacija jadneje jsy, kenž jo se musała minuś dla brunicowego górnistwa.