informaciskego centruma
Tak jo wuglědało we Wusokej (Weißagk) w lěśe 1985, gaž su tam tu wjas wótbagrowali
dla wugloweje jamy Janšojce.
Fotograf: Jürgen Matschie
Buźćo wutšobnje witane na internetnem boce Dokumentaciskego a informaciskego centruma "Archiw zgubjonych jsow".
"Bog, ten kněz, jo stwórił Łužycu, ale ten cart jo how zarył tu brunicu."
Tak wopisujo stare serbske pśisłowo bejnje nadwojny poměr, kótaryž maju luźe we Łužycy k brunicy, k brunemu wugloju.
Južo 100 lět dłujko póstaja górnistwo, to wudobywanje wugla, cełe góspodarske wuwiśe teje howacej na strukturach chudučkeje Łužyce a pśinjaso luźam źěło.
Zrownju pak su wjelike wuglowe jamy bóžko zawóstajili krajiny, kótarež se rownaju mjasecoju. Jsy, sedlišća a wejsne źěle, kótarez su byli tam, źož jo raz był wugel w zemi, su se dewastěrowali, to groni: wóni buchu wótbagrowane.
W lěśe 1998 su pjerwjejšne wobydlarje ze Tšuckojc (Straußdorf) wuswěśili wopomnjeński kamjeń za swóju něgajšnu wjas. Tu běchu 1988 wótbagrowali za wuglowu jamu Wjelcej-pódpołdnjo.
Fotograf: Heinz Kott
Dogromady 136 łužyskich jsow, a wjaskow a wejsnych źělow jo se z lěta 1924 na taki part docełego abo pó źělach pózgubjowało. Wušej 25000 za wětšy źěl serbskich luźi (to su jano oficialne licby) jo zgubiło swóju domownju. Źinsa su take "zgubjone jsy" za wětšy źěl zakopane w kumštnych jazorach abo pód rekultiwěrowanymi płoninami. Jano wopomnjeńske kamjenje abo tofle pokažu wótergi na to, až su tam raz luźe bydlili.
Serbske žeńske pśi źěle na póli – wótmólowane w Liškowku (Klein Lieskow). W lětoma 1986 a 1987 jo ta wjas pśišła pšec dla wugloweje jamy Chóśebuz-pódpołnoc.
Fotograf: Fritz Kschammer
Archiw zgubjonych jsow dokumentěrujo w multimedialnej stawnej wustajeńcy historiju toś tych "zgubjonych jsow". Wón pšaša za tym, co su pótrjefjone luźe dožywili, ako su se pśesedlili, a informěrujo wó tom, kak su něga a źinsa luźe se pśesedlili a kak jo se to wucyniło na jich žywjenje. Wósebnje se pśi tom pśedstajijo, kak problematiske su byli a su hyšći dalej te slědy, kótarež jo górnistwo zawóstajiło w kulturje, w rěcy a w sedleńskem rumje Serbow, teje we Łužycy žyweje narodneje mjeńšyny.
Na wjelikem pśestrěńcu, na kótaremž jo namólowana kórta Łužyce, mógu woglědarje z modernym interaktiwnym rědom za cytanje pytaś a dostaś informacije k tym jadnotliwym wótbagrowanym jsam.
Fotograf: Michael Helbig
Zaměr Archiwa zgubjonych jsow, jo systematiski zběraś wšen material a jen wugódnośiś a we wustajeńcy dokumentěrowaś k temje "Wótbagrowanja a pśesedlenja we łužyskem brunicowem rewěrje".
Wustajeńcu Archiw zgubjonych jsow su naźěłali fachniki, a te , ako su pón wšo zestajili a wugótowali, su to cynili pó njezwuconem multimedialnem modernem koncepśe. Wósebna atrakcija jo pśi tom wjeliki pśestrjeńc, na kótaremž su namólowane wše 136 doněntejšne wótbagrowane jsy a sedlišća w Dolnej a Górnej Łužycy.
Na tom pśestrjeńcu móžośo chójźiś, a z pomocu mobilnego rěda za cytanje namakaśo wše te zgubjone městna.
Z touchsreenmonitorom infosrěbaka daju se pón detajlěrowane informacije k tym jsam z datoweje banki městnow wótwołaś.
Archiw zgubjonych jsow jo w gmejnskem centrumje Rogowa (Horno), kenž jo źěl města Baršć (Łužyca).
Fotograf: AVO
Na taki part jo Archiw zgubjonych jsow we swójej cełej tematice a we swójom inowatiwnem wugótowanju dotychměst ten jadnučki taki w cełej Nimskej.
Archiw zgubjonych jsow jo w měsće Baršć (Łužyca), a to w nowem měsćańskem źělu Rogow, kenž su w lětach 2002 do 2004 nowo twarili. Wobydlarje něgajšnego Rogowa su dejali w lěśe 2003 pśeśěgnuś do noweje domownje w Baršću, pótom, až běchu se wjele lět dłujko pśeśiwo tomu stajali a woborali.
Wustajeńca jo zgromadny projekt Vattenfalla Europe Mining, Domowiny, Załožby Rogow a města Baršć (Łužyca).