Archiw zgubjonych jsow

pytanje [4]

zapśimjeśe

• informaciskego centruma
  • koncept
  • temy
  • nastaśe
  • wobrazowa galerija
• minjone jsy
• wótwórjeńske case / zastupne pjenjeze
• połoženje a pśijězd
• wokolnosć

Wustajeński wobcerk Serby pódajo z multimedialneju staciju a eksemplariskimi wustajeńskimi objektami kulturnohistoriski pśeglěd k stawiznam a kulturje Serbow.
Wósebnje se źiwa na problematiske wustatkowanja brunicowego górnistwa na něntajšnu a historisku situaciju Serbow.
Prezentacija informěrujo wó slědujucych pšašanjach:

Chto su Serby a zwótkul wóni pśidu?
Dajo rozdźěl mjazy słowoma “Sorben” a “Wenden”?
Kake jo było kulturne wuwiśe Serbow?
Kake institucije a zjadnośeństwa su Serby wuwijali?
Kake nałogi a tradicije woplěwaju Serby?
Co su źinsajšne problemy Serbow?
Kak se wugbaju wuglowe a energijowe góspodarstwo a z tym zwězane pśesedlenja na serbsku kulturu a identitu?
Kaka jo indiwidualna nazgónjeńska perspektiwa serbskich pśesedlarjow?
Kake móžnosći a problemy wobstoje za Serbow w źinsajšnej politice narodnostnych mjeńšynow?

Pśeglěd Serby

Serby – statnje pśipóznate ako narodna mjeńšyna – maju swóje kórjenje w słowjańskich rodach, kenž su w 6. stolěśu, pśichadajucy z pódzajtša, teritorium mjazy Odru a Łobjom/Solawu wobsedlili. Wóni su žywe w krotkozajtšnem źělu Nimskeje, źož se jich źinsajšny sedleński rum we krajoma Sakska a Bramborska wupśestrěwa.

Ku Serbam se licy we chyli něźi 60.000 luźi. Konfesionelnje se Serby wuznawaju w pódpołnocnej Dolnej Łužycy we wětšynje k protestantizmoju, w połudnjowej Górnej Łužycy pśedewšym ku katolicizmoju.
Nadpadna a chrakteristiska jo dwójorěcnosć togo regiona, kótaraž se, kuždemu woglědarjoju widnje, na nimsko-serbskich toflach do jsow a městow, na drogowych mjenjach, toflach pśi institucijach a hynźo zwuraznijo.

Serby maju swójsku rěc, kenž jo rozdźělona do dweju samostatneju pisneju rěcowu (do górnoserbskeje a dolnoserbskeje). W serbskem rěcnem laborje archiwa minjonych jsow namakajośo k tomu detajlěrowane informacije.

Serby maju swójske kulturne, kubłańske a slěźeńske institucije a z Domowinu kšywowy zwězk za pśesajźenje swójich pšawow a zajmow. W krajnyma wustawoma Sakskeje a Bramborskeje su dostali Serby wósebne pšawa narodnych mjeńšynow.
W běgu swójich wótměnjatych stawiznow su wutwórili Serby bogaty kulturny spektrum na pólu literatury, muziki a twórjecego wuměłstwa ako teke wjeleserake formy zwuraznjenja swójskeje ludoweje kultury ako drastwy, nałogi, ludowe wuměłstwo a tradicije.

Wustajeńca dokumentěrujo stawizny a kulturu Serbow pśed slězynu wótměnjatych kněstwowych wuměnjenjow a politiskich systemow ako stawnu wótměnjatosć mjazy pódtłocowanim a sebjepśesajźenim, kulturnym rozmachom a wopytami germanizacije, šćitom narodnych mjeńšynow a póstupujuceju asimilaciju.

Kulturnohistoriski wobłuk prezentacije sega wót prědnych pisnych naspomnjenjow Serbow wót 7. stolěśa sem , pśez srjejźowěk, pokazujo duchnokulkurne žywjenje a politiski klima wót casa reformacije pśez industrializaciju až k Weimarskej republice, dokumentěrujo represiwny cas pód kněstwom nacionalsocializma a dwójacnu politiku DDR napśeśiwo Serbam mjazy materielnym spěchowanim a politiskim za-sebje-měśim. Dalšny kapitel pokazujo wótměnjate, cesto kontrerne zaźaržanje cerkwje napśeśiwo Serbam w běgu stawiznow. Jaden wótrězk młodšych stawiznow dokumentěrujo Serbow ako narodnu mjeńšynu w pólu napnětosćow góspodarskich zajmow a politiki.

Serby a brunica

K wósebnosćam Łužyskego brunicowego rewěra słuša, až se wudobywanje brunice ze swójimi grawěrujucymi zapśimnjenjami do wejsneje sedleńskeje struktury južo lětźasetki dłujko w tradicionelnem sedleńskem rumje Serbow wótměwa.
Jaden z tych wjele faktorow, kenž su až do źinsajšnego situaciju serbskego luda pregowali, jo dla togo industrializacija dwójorěcneje Łužyce, pśedewšym pśez górnistwo.

Brunicowe górnistwo jo pśinjasło łužyskemu wobydlarstwoju – teke Serbam – na kuždy pad wěste derjeměśe a socialnu wěstosć. Na drugem boce jo se woprowało wjele serbski pregowanych jsow brunicowym jamam, serbski sedleński rum jo se pśecej dalej reducěrował a stakim stej se teke rěc a kultura wobstawnje dalej slědk tłocyłej.
Dla togo jo teke dalej trajuce wótbagrowanje jsow ze serbskim wobydlarstwom – pódla drugich wažnych faktorow ako na pśikład asimilacije – nadalej substancielne wogrozenje serbskeje rěcy a kultury.

W spomnjeśu na wjeliku licbu serbskich jsow, kenž su se musali dla jamow minuś, a ako protest pśeśiwo dłujko zwadnemu wótbagrowanju a pśesedlenju Rogowa, swěśi Domowina wót 1998 kužde lěto “Źeń wótbagrowanych serbskich jsow”. W lěśe 2006 jo se toś to spomnjeńske zarědowanje gromadu połožyło ze swětosnym wótwórjenim “Archiwa minjonych jsow”.